Blog #7 Het Luntersche Buurtbosch: natuur, historie en bijzondere plekken

Het begin van het Buurtbos

Het Luntersche Buurtbosch werd in 1889 aangeplant, als sociaal initiatief van notaris Van den Ham: werkloze dorpsbewoners konden zo wat extra inkomen verdienen. Elke week trok Van den Ham in zijn rijtuig, begeleid door zijn koetsier en tuinman Jacob Groeneveld, door het jonge bos om het werk te inspecteren. De eerste houten koepel, met één verdieping, diende als rustplek tijdens deze ritten. Van den Ham ontwierp zelf het buurtplantsoen, met de opvallende vorm van een boom vol bladeren. Dat ontwerp is inmiddels rijksmonument en vormt nog steeds het historische hart van het bos.

Het ontstaan van De Koepel

Toen het bos werd aangelegd, liet Van den Ham op de Galgenberg dus eerst een houten ‘koepel’ bouwen – eigenlijk een schuur – bij de dorpsbewoners bekend als ‘de tent’, Dit werd later een rietgedekt stenen gebouwtje waar tijdens zijn inspecties rustig thee kon drinken. Naarmate de bomen groeiden, werd een verdieping met buitentrap en dakterras toegevoegd om het uitzicht te behouden. 

Na het overlijden van Van den Ham in 1912 verving zijn familie het bouwwerk door een echte uitzichttoren. In de jaren ’50 ontwierp architect J.W. Dinger, zoon van notaris R. Dinger, de aanpassing van de toren en ontwierp hij ook de naastgelegen ‘Jacob Groeneveld’ pomp. Na enkele jaren werd het bouwwerk met steun van de gemeente Ede verhoogd, en werd De Koepel een belangrijke toeristische trekpleister voor Lunteren en omgeving.

In 1956 schonk bestuurslid mejuffrouw Gerharda Wilbrink, dochter van notaris J.W. Wilbrink (opvolger van Van den Ham), een stuk grond op de Goudsberg ten westen van de Hessenweg, grenzend aan het voormalige NS-terrein, aan de Vereniging Vrienden van Het Luntersche Buurtbosch. In 2009 kocht dezelfde stichting een perceel bouwland bovenop de Goudsberg, grenzend aan de locatie waar ooit de Hessenhut stond, oorspronkelijk ook eigendom van notaris R. Dinger. Enkele jaren later breidde de stichting dit bezit verder uit met enkele hectaren bos en landbouwgrond rondom de notarisbank en het middelpunt van Nederland. Tegenwoordig bezit de stichting bovenop de Goudsberg ruim 10 hectare bos en landbouwgrond.

Na de oorlog stelde de VVV vast dat op dit stukje grond het geografische middelpunt van Nederland lag. Vanaf de notarisbank is het 50 meter omhoog lopen naar drie grote zwerfkeien die dit middelpunt markeren. 

De eerste kei, met de inscriptie ‘Het middelpunt van Nederland’, werd hier in 1965 geplaatst. In de jaren 80 werden twee extra keien toegevoegd, waardoor er nu drie stenen in een cirkel liggen, die samen een zonnewijzer vormen. De eerste steen geeft de richting aan waar de zon opkomt op de langste dag van het jaar, de tweede op de kortste dag, en de derde markeert het daadwerkelijke middelpunt. Het is een plek die uitnodigt tot reflectie en bewondering, met een prachtig uitzicht over de Gelderse Vallei.

Recent is het bos uitgebreid met de J. Noordmansbank, inmidddels beter bekend als de ‘Durfbank’. Deze opvallende bank is geplaatst bij het Witte Wievengat en biedt vanaf anderhalve meter hoogte een spectaculair uitzicht. De naam verwijst naar het stukje avontuur dat nodig is om de bank te bereiken: via een smalle eikenbalk. Het idee kwam van de Vereniging Vrienden van het Luntersche Buurtbosch, als blijvende herinnering aan de heer Noordmans, wiens schenking het bos helpt onderhouden en verfraaien.

De bank is gemaakt van lokaal eikenhout met epoxy en grind in het loopvlak voor grip, en een stalen leuning volgt elegant de kromming van de balk. Het plaatsen van de Durfbank was een project van vrijwilligers en lokale bedrijven, die met karren, shovels en een verreiker hielpen het geheel op zijn plek te krijgen. Dankzij de inzet van de Stichting Het Luntersche Buurtbosch is het uitzicht rondom de bank optimaal en goed toegankelijk.

Celtic Fields en de IJzertijdboerderij

Op de Goudsberg vind je ook de Celtic Fields. Dit zijn rechthoekige akkers van ongeveer 35 bij 35 meter, omgeven door lage walletjes. Ze zijn zo genoemd vanwege hun gelijkenis met prehistorische akkers in Groot-Brittannië. In 1996 ontdekte men dat hier ooit vijf boerderijen stonden en dat een van de grootste raatakkers van Nederland zich hier bevond. In 2006 werd archeologisch onderzoek uitgevoerd, waarna in 2011 een reconstructie van een boerderij werd gerealiseerd, inclusief een opslagruimte, de zogenaamde spieker. De vorm en afmetingen zijn gebaseerd op aannames, aangezien niemand precies weet hoe deze boerderijen er ooit uitzagen.

De IJzertijdboerderij is een educatief project van Geldersch Landschap en Geldersche Kastelen. Bezoekers kunnen hier zien hoe mensen in de IJzertijd leefden, met een overhangend dak dat bescherming biedt tegen de wind. In de zomermaanden worden er speciale activiteiten georganiseerd, zoals de jaarlijkse IJzertijddag op 19 juli, waar jong en oud kunnen deelnemen aan workshops. Denk aan weven, scherven identificeren en meel malen.

Wandelingen met gids 

Naast de vaste wandelroutes in dit prachtige, afwisselende gebied, organiseert de Vereniging Vrienden van Het Luntersche Buurtbosch regelmatig wandelingen met een gids. In het najaar kun je bijvoorbeeld meewandelen tijdens een paddenstoelenwandeling. In de winter is er een speciale winterwandeling, en voor vogelliefhebbers worden er vroege vogeltochten georganiseerd. Elke wandeling wordt begeleid door een gids die alles weet van het betreffende onderwerp, zodat er voor iedereen iets interessants te ontdekken valt. Voor aanmelding of meer informatie kun je terecht bij het Evenementenprogramma van de Stichting Luntersche Buurtbosch.